A cuestión de xénero: unha cuestión de clase. Os comunistas fronte o feminismo interclasista e o posmodernismo

Mariana P. N.

“A muller proletaria loita man a man co home da súa clase contra a sociedade

capitalista”.

Clara Zetkin

“Cal é o obxectivo das obreiras socialistas? Abolir todo tipo de privilexios que deriven do nacemento ou da riqueza. Á muller obreira élle indiferente se o seu patrón é home ou muller”.

Alexandra Kollontai

Dende tempos remotos, a propiedade privada e o concepto do xénero foron aspectos fundamentais na configuración das sociedades humanas. A propiedade privada, entendida como a posesión de medios de produción e o xénero, como unha construción social que establece roles e expectativas baseadas no sexo biolóxico dos seres humanos, son dúas forzas poderosas que moldearon a nosa realidade colectiva. Deste xeito, no presente artigo, tratarase a relación entre a propiedade privada e o xénero ao longo da Historia así como se realizará unha análise sobre a situación actual das loitas e movementos que se autoproclaman como coñecedoras da fórmula para acabar co sistema patriarcal[1].

  1. O xénero ao longo da Historia: como nace e se perpetúa coa existencia da propiedade privada

A primeira forma de organización humana que se produciu na Historia foi o que denominamos comunismo primitivo. Neste contexto, vemos como a forma de organización familiar era moi diferente á que temos hoxe, que como veremos ao longo deste apartado, foi e é consecuencia directa da existencia da sociedade de clases e da división sexual do traballo. Deste xeito, neste comunismo primitivo, que podemos enmarcar no contexto do Paleolítico, non había existencia de propiedade privada, debido a que a economía era de subsistencia polo que non existía aínda a explotación do “home polo home”.

A familia, como a entendemos hoxe, non existía aínda, e os humanos organizábanse en asentamentos nómadas aos que denominamos gens. Deste modo, aínda que nos pode resultar complicado imaxinar o papel das mulleres nesta sociedade primixenia[2], podemos deducir, chegando moitos historiadores e sociólogos marxistas (ou non necesariamente) á conclusión de que as mulleres, se ben durante o período final do embarazo, parto e primeiros coidados se encargaba primordialmente dos coidados da criatura por razóns puramente biolóxicas (un home nunca podería dar o peito, por exemplo) durante o resto do tempo facía tamén o traballo produtivo, fundamentalmente recollida de alimentos procedentes da terra ou caza e pesca. Ademais, resulta interesante ter en conta a implicación feminina das mulleres en tarefas non relacionadas coa supervivencia, como pode ser a arte. Un exemplo disto, poden ser os estudos que demostraron que, moi probablemente, a Venus Willendorf, á que todos temos en mente, fora un autorretrato dunha muller[3].

Fonte: Gizmodo https://es.gizmodo.com/y-si-las-venus-del-paleolitico-no-fueron-talladas-por-1828648520

Así mesmo, o matrimonio tal e como é a institución que coñecemos hoxe non existía aínda, polo que o xeito de reprodución consistía en unións temporais e non exclusivas que en moitos casos se daba entre parentes. Debido a isto era imposible saber quen era realmente o pai da criatura, polo que se impoñía o recoñecemento exclusivo da nai. Emporiso, debido aos problemas que acarrea a reprodución entre persoas xeneticamente similares, a reprodución foise dando cada vez entre paretes máis lonxanos.

Cando se inventan a agricultura e a gandería cambiamos a outro período histórico tamén: o Neolítico. Empezan entón a aparecer pequenas propiedades privadas e a haber os primeiros conflictos en torno á posesión desta. Aumenta tamén o traballo, a produtividade e a produción. Así mesmo, o modelo de organización da gens e a forma de se constituíren as parellas sexuais para a reprodución foi mudando tamén para adapatarse a este novo modelo de produción. Agora, as parellas empezaron a durar máis tempo e as mulleres a ter máis dun fillo con cada un. O home tiña unha muller principal entre outras e el era o seu esposo principal en comparación cos demais. Con todo, a medida que a gens se desenvolveron tamén xurdiron diferentes categorías de parentesco como os irmáns, que xa non podían ter relacións e reproducirse entre si (debido aos graves problemas xenéticos que conleva a reprodución entre persoas xenéticamente próximas), polo que a unión conxugal por parellas foise consolidando. Así, damos paso a unha forma nova de se organizaren as persoas, chamada familia sindiásmica. Engels (1884) fala dela do seguinte xeito:

“A familia sindiásmica aparece no límite entre o salvaxismo e a barbarie […] É a forma característica da barbarie, como o matrimonio por grupos o é do salvaxismo e a monogamia o é da civilización […] A selección natural realizara a súa obra reducindo, cada vez máis, a comunidade de matrimonios; nada quedaba xa que facer neste sentido. Polo tanto, se non entrasen en xogo novas forzas motrices de orde social, non habería ningunha razón para que da familia sindiásmica nacese outra nova forma de familia”.

(Engels, 1884: 20)

Nembargantes, aínda que a familia sindiásmica supuxo unha ruptura co sistema de reprodución humana anterior, debido á existencia da propiedade privada, os varóns pronto creron na necesidade de que esta prevalecese dentro da familia do “mesmo sangue” (concepto de “herdanza”), polo que paulatinamente estas unións reprodutivas se foron acotando máis ata que cristalizaron no matrimonio monogámico.

Desta forma, as mulleres, que eran as encargadas de lle dar os primeiros coidados aos fillos, como xa dixen, por razóns puramente biolóxicas, vense agora, que non fai falla un traballo tan extenuante para conseguir alimento, relegadas ao traballo doméstico que se considera unha “prolongación” do traballo propiamente reprodutivo. O traballo da muller, ao non xerar excedente de produción nin ser intercambiable, perde valor. E é deste xeito que aparece o xénero: un sistema de opresión que ubica á muller nuns estereotipos que debe de seguir para non ser rexeitada socialmente, a muller como submisa ao marido e cuxo único motor de vida sexa o coidado dos nenos, anciáns e do fogar.

Así, e ao precisarse máis man de obra nas explotacións gandeiras e agrícolas para aumentar a produción, os prisioneiros de guerra pasan a ser empregados como man de obra escrava: aparece o escravismo. Desta maneira, apreciamos catro categorías de persoas atendento ó seu xénero e clase:

  •  Muller escrava: a parte de sufrir as consecuencias do xénero e patriarcado, totalmente sometida ao amo no eido produtivo.
  •  Muller escravista: non realizaba traballo produtivo. Relegada aos coidados e traballo reprodutivo.
  •  Home escravo: sometido ao amo, privación de liberdade (ao igual que a muller no traballo produtivo).
  •  Home escravista: non se ve sometido ao traballo produtivo. Pode adicar tempo ao intelectual.

Así mesmo, é importante falar da importancia que tiveron as relixións á hora de xustificar o patriarcado e o sometemento da muller ao home. No xudaísmo (S.V a.C.), logo o cristianismo (S.I) e por último, o islam (S.VII) aparecen nas autodeterminadas “sagradas” escrituras argumentos que xustifican esta opresión, alegando que un ser superior e sagrado, Deus, así o quería. Sobre o concepto de herdanza da propiedade o Corán musulmán di o seguinte[4]:

“Alá dávos unha norma acerca dos herdeiros. Se alguén non ten fillos nin pais e hérdalle unha irmá, a ela corresponderalle a metade do que deixe. Se ela non ten fillos, corresponderalle todo. Se el herda dela e non ten fillos, corresponderalle a ela a cuarta parte do que deixe. Se teñen fillos, a vós correspóndevos a oitava parte do que deixe, despois do legado que fagades ou débedas. Se un home ou unha muller, ao ser herdados, non teñen herdeiros en liña directa e teñen un irmán ou unha irmá, a cada un deles corresponderalle a sexta parte. Se son máis, participarán a partes iguais na terceira parte, despois do legado que fagades ou débedas, sen prexuízo doutros. Isto é o que vos Alá prescribe. Alá é omnisciente, benigno“.

Na Biblia abundan tamén as xustificacións a este somentemento das mulleres aos homes:

“As casadas estean suxeitas aos seus propios maridos como ao Señor, porque o marido é cabeza da muller, así como Cristo é cabeza da igrexa, a cal é o seu corpo, e el é o seu Salvador. Así que, como a igrexa está suxeita a Cristo, así tamén as casadas estéano aos seus maridos en todo”[5].

É relevante neste punto falar da virxinidade nas relixións. Tanto no xudeocristianismo como no islam xustifícase a importancia de que a muller chegue sen ter tido relacións sexuais ao matrimonio por un status de pureza e de inmaculación. Non obstante, esta obsesión coa virxinidade das mozas ten outro obxectivo camuflado: que a herdanza e a propiedade quede en mans da familia de “sangue” xa que por aquel entonces era imposible averiguar a paternidade da criatura[6]. O adulterio aparece tamén coma un acto punible e socialmente rexeitado (se o fai a muller) porque que a propiedade quedase no fillo varón da familia considérase primordial.

Cando o sistema escravista quebra e deixa de ser sostible, pásase a outro sistema de produción, o feudalismo. Seguiremos nunha economía de subsistencia, na que apenas existe excedente de produción e de habelo, este véndese. De igual xeito que no escravismo, atopámonos con dúas clases fundamentais atendendo á posesión (ou non) dos medios de produción: os señores feudais e os vasalos. Deste xeito, atendendo á clase e ao xénero, atopamos tamén catro patróns comúns:

  • Home campesiño: traballa nas terras dos señores feudais dos que reciben protección tamén a cambio de parte da produción das terras.
  • Muller campesiña: a parte do traballo reprodutivo e de coidados, recae tamén sobre ela o produtivo, pois precísase a maior man de obre posible da familia para a propia subsistencia
  • Señora feudal: se tiña o suficiente poder adquisitivo, tiña criadas que se encargaba do traballo reprodutivo, senón, recaía sobre elas.
  • Señor feudal: liberado do traballo produtivo.

Os matrimonios realizábanse por motivos económicos e políticos, e seguíase esixindo a total fidelidade por parte da muller ao home para garantir que as propiedades quedasen na familia. A relixión segue a ter unha importancia fundamental para “xustificar” que fose sempre tarefa das mulleres o traballo reprodutivo. Así, as mulleres nobres sofren tamén as consecuencias da superestrutura patriarcal.

O feudalismo cae polo seu propio peso pois as reglas deste impedía o incremento da produción gandeira e agrícola. No caso dos artesáns, a propia existencia de gremios lastrou a produción tamén. A muller incopórase ao traballo produtivo nos comezos do desenvolvemento deste novo sistema económico, no período de acumulación de capital. Ao igual que o home, vese sometida a un patrón que ten explotada durante moitas horas ao día a cambio dun salario mísero (máis aínda no caso feminino) . No ámbito familiar, os traballos de reprodución e de coidados seguen recaendo únicamente na muller, polo que logo da xornada laboral extenuante, segue a realizar traballo reprodutivo. Durante o capitalismo expansionista ou imperialista xa non é tan necesario que a muller adique grandes xornadas á produción e realizan agora, en gran medida, traballos relacionados cos coidados (enfermeiras, mestras…) ou simplemente se quedan na casa exercendo de amas de casas. Conforme o capitalismo vai avanzando e á muller se lle permite acumular capital, vemos a unha muller burguesa cos mesmos privilexios que os seus compañeiros homes, polo que os seus intereses son antagónicos ás das mulleres traballadoras.Que ás mulleres se lles permita acumular capital está en parte condicionada en parte polos homes con propiedades que non puideron legar o seu capital a un fillo varón.

En canto á meternidade, cabe dicir que segue sen ser libre e está sempre condicionado polo traballo produtivo. Podemos ver entón dúas caras da mesma moeda:

  • Onde o capitalismo aínda non está afincado e vemos que os matrimonios buscan ter moita descendencia, xa que estes son man de obra para as terras e serán quen os coiden de anciáns
  • Onde o capitalismo está plenamente desenvolto, búscase limitar o número de fillos (chocando, unha vez máis, cos ideales da igrexa) porque mantelos é moita carga para a familia proletaria

Neste contexto do capitalismo, a concepción de familia tradicional que fora articulada co nacemento do escravismo, reforzada no feudalismo e lexitimada coa relixión entra en crise: a muller toma conciencia de que está a desenvolver o traballo produtivo ao igual que o home e esixe dereitos. Así mesmo, comezan a poder acadar independecia económica polo que non precisan de estar cun home para poder vivir. E é neste contexto onde surxe o movemento feminista.

  1. Feminismo: xurdimento e articulación

Aínda que houbo referentes que teorizaron sobre a igualdade entre sexos con anterioridade como a da escritora Christine de Pizan, non podemos entender o surximento do feminismo sen o triunfo do capitalismo pois é aquí cando as mulleres toman conciencia de que poden facer e fan o mesmo traballo produtivo ca os homes.

A definición de feminismo é tan variada como é o feminismo dentro do seu seo propio, sen embargo, dende o ámbito da Ciencia Política fálase sempre del como unha ideoloxía branda, isto é, unha ideoloxía que pretende dar solución a un problema en específico da sociedade, sen plantexar solucións a outros issues e abstraéndoo do seu entorno cultural e socioeconómico. Esto, chocaría de cheo en primeira instancia coa teoría marxista, pois enfróntase ao materialismo dialéctico ao negar a interrelación de todos os elementos da sociedade. Dito dun xeito máis claro: os comunistas non podemos analizar, en abstracto, a opresión da muller sen falar da opresión da clase obreira no seu conxunto, con independencia das realidades individuais das persoas que compoñen esta masa. E de igual maneira, non se poide elaborar unha teoría (nin unha práctica) verdadeiramente emancipadora para as mulleres sin abordar de xeito correcto a principal contradición da sociedade capitalista: a contradición capital vs. traballo. Así mesmo, como vimos con anterioridade a existencia do xénero é imposible de explicarse sen a acumulación orixinaria en más dos homes, o que perpetuou tamén un modelo de familia que se encarga de lexitimar e reproducir estas lóxicas.

Agora ben, sería hipócrita e caeríamos nun grave caso de revisionismo histórico se lle negamos ao feminismo todas as conquistas que acadaron, para as mulleres, en xeral, pero que repercutiron favorablemente nas mulleres da nosa clase. Exemplos disto son o dereito ao voto feminino[7] ou as conquistas dos dereitos das persoas LGBT, nas que o feminismo (en particular, o feminismo radical) tivo unha gran relevancia.

Deste xeito, cando finaliza o ciclo da terceira ola do feminismo, en torno á segunda metade do pasado século, atopámonos cun feminismo dividido en diversas correntes, sendo as máis relevantes dúas:

  1. O feminismo liberal non concibe a situación das mulleres coma algo xerado pola propia existencia da propiedade privada.
  2. O feminismo radical, ou radfem concebía o patriarcado como unha estrutura de opresión á muller. Comprendían, rompendo coas liberales, que era preciso mudar o espazo privado e non só o público.

Como puntos principais do feminismo liberal temos:

  • Igualdade de dereitos: O feminismo liberal defende que as mulleres deben ter os mesmos dereitos e oportunidades que os homes en todos os ámbitos da vida, incluíndo o acceso á educación, o emprego ou a participación política.
  • Autonomía individual: Saliéntase a importancia da autonomía e a liberdade individual das mulleres para tomar decisións sobre as súas propias vidas, incluíndo decisións relacionadas co seu corpo, sexualidade, matrimonio ou a maternidade.
  • Dereitos humanos universais: O feminismo liberal baséase nos principios dos dereitos humanos.
  • Reformas legais e políticas: O feminismo liberal busca a implementación de reformas legais e políticas para eliminar as barreiras que impiden a igualdade de xénero. Isto inclúe o apoio a leis contra a discriminación, a desigualdade salarial, a violencia de xénero e a protección dos dereitos reprodutivos. Tamén busca a representación equitativa das mulleres na política e nas institucións de toma de decisións. Avoga polo fortalecemento da voz e a influencia das mulleres na esfera pública.

Pola súa banda, o feminismo radical di centrarse na na raíz ou as estruturas subxacentes da opresión de xénero, diferenciándose do liberal. A diferenza doutras correntes feministas, o feminismo radical non se limita a buscar a igualdade formal de xénero, senón que cuestiona e busca transformar as estruturas patriarcais que perpetúan a desigualdade e a opresión das mulleres. Ademáis disto, as feministas radicais, se ben non as podemos considerar marxistas si que, na súa ampla maioría teñen posicións cercanas á esquerda progresista, xa dende o surximento desta rama a finais dos anos 60 nos EUA. Deste xeito, os principais puntos teóricos do feminismo radial serían os seguintes:

  1. Análise estrutural: O feminismo radical é critico as estruturas de poder e cas normas sociais que sustentan a desigualdade de xénero. Examina como o patriarcado, como sistema social, influencia todos os aspectos da vida das mulleres e como se entrelaza con outras formas de opresión, como a raza, a clase e a orientación sexual.
  2. Crítica ao modelo sexual e reprodutivo: analiza como o control da sexualidade e da maternidade foi utilizado como ferramentas de opresión contra as mulleres e como iso se perpetúa a través de institucións como a relixión ou a familia tradicional
  3. Transformación social e revolución: busca unha transformación social profundasí como das estruturas patriarcais defendendo cambios radicais na sociedade, na economía ou nas institucións para alcanzar a igualdade entre ambos os sexos.

Con motivo de poder facer unha comparación máis visual de estes dous modelos de feminismo, os maioritarios dentro do movemento ata fai unha década, procedeuse a realizar un cadro compatarivo:

Táboa 1. Feminismo radical vs. feminismo liberal

 

Feminismo Radical

Feminismo Liberal

Análise e raíz da opresión

Enfocase nas estruturas patriarcais e o no poder de opresión que a sociedade ten sobre as mulleres . Considera que a opresión de xénero está arraigada nas estruturas sociais e culturais.

Céntrase na igualdade de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres. Ve a opresión de xénero como unha cuestión individual e subxectiva.

Obxectivo

Busca transformar e subvertir as estruturas do Patriarcado logrando unha “revolución”

Busca a igualdade de xénero dentro do marco estrutural e de produción existente na sociedade.

Enfoque na sexualidade e na reprodución

Cuestiona e critica as normas e expectativas sociais relacionadas coa sexualidade (por exemplo, posicionanse a favor da abolición da prostitución). Examina críticamente as normas e roles tradicionais relacionados coa maternidade e a reprodución

Busca a autonomía e o respecto nas decisións sexuais que consideran individuais (están a favor de regular a prostitución, por exemplo). Busca a igualdade de oportunidades na maternidade e a protección dos dereitos reprodutivos

Relaciones de poder

Analiza cómo o patriarcado perpetúa as desigualdades de poder entre ambos os sexos

Busca un equilibrio de poder entre os sexos a través da “igualdade” de oportunidades

Acción política

Acción directa: folgas, manifestacións, boicots, piquetes…

Cambio político a través de lexislación e políticas públicas pero mantendo as institucións vixentes

Fonte: elaboración propia

A teoría do feminismo liberal é, para aquelas persoas que se posicionan como marxistas ou simplemente, na esquerda do panorama político burgués, moi fácil de desmontar. En primeiro lugar, sostén que a opresión da muller pode ser subxetiva. Un claro exemplo de isto é que, elementos como a imposición de levar o hijab na cultura islámica, non o contemplan como opresión sempre que a muller o faga dende a liberdade, obviando que nese contexto, no que desobedecer as normas sociais, relixiosas e culturais previamente establecidas, suporía un castigo, como o repudio social, cara a muller que non o levase, polo que é ilóxico falar de liberdade. Ligado a isto, falan de que ás mulleres se lles hai que dotar de todas as ferramentas para que podan exercer a súa maternidade e sexualidade libremente, posicinándose a favor da prostitución ou dos ventres de alugueiro. A prostitución, na súa gran maioría está composta ou ben, por mulleres que debido á sua situación socioeconómica se viron abocadas a vender non só a súa forza de traballo, senón o seu consentimento sexual a cambio de remuneración económica, ou ben por víctimas de trata de brancas, polo que resulta ilóxico traballar e posicionarse en contra da inmensa maioría en favor dunha ínfima porcentaxe das mulleres prostituidas.

Alén disto, o feminismo liberal non busca mudar a estrutura económica, o modelo de produción existente ou as institucións vixentes, senón que pretende que estas dean cabida ás demandas feministas tamén. Deste xeito, a non abordar a contradición capital vs. traballo, este tipo de feminismo non acabaría coa opresión das mulleres de clase traballadora, se ben sí que, en abstracto, podería traer reformas superficiais, como foi o dereito ó voto. Desta meneira Alexandra Kollontai. xa respondía no 1913 aos postulados do feminismo liberal deste xeito:

“Cal é o obxectivo das feministas burguesas? Conseguir as mesmas vantaxes, o mesmo poder, os mesmos dereitos na sociedade capitalista que posúen agora os seus maridos, pais e irmáns. Cal é o obxectivo das obreiras socialistas? Abolir todo tipo de privilexios que deriven do nacemento ou da riqueza. Á muller obreira élle indiferente se o seu patrón é home ou muller.[…]As feministas burguesas están a loitar para conseguir dereitos políticos: tamén aquí os nosos camiños se separan: para as mulleres burguesas, os dereitos políticos son simplemente un medio para conseguir os seus obxectivos máis comodamente e máis seguramente neste mundo baseado na explotación dos traballadores.”

(Kollontai, 1913)

No obstante, se ben o feminismo liberal é moi fácil de desmontar dende unha óptica marxista ou de esquerdas, o feminsmo radical, se ben parte dun plantexamento erróneos e antimaterialista, ao ter, por un lado, uns principios que en abstracto, poden aproximarse máis a certas demandas que dende a esquerda se reivindican e por outro, unha estática moito máis radical, foi, ata a década dos anos 10 o hexemónico dentro da esquerda indifinida en Europa e nos EEUU.

O feminismo radical, a diferencia do feminismo liberal si que fai unha análise máis profunda da opresión da muller, recoñecendo unha estrutura patriarcal, arraigada na sociedade que se encarda de perpetuala a través de instutucións que históricamente e ata día de hoxe serviron para propiciar esta situación, como pode ser a relixión ou o matrimonio. Deste xeito, as radfems ven preciso rachar coas estructuras e institucións vixentes a fin de que esta situación se revista. Outro punto de confluencia moi importante co comunismo é no plano sexual e reprodutivo e coa mercantilización deste, pois se ben as feministas radicais concebían a regularización da prostitución, por exemplo, argumentando que deste xeito se favorece a liberdade sexual das mulleres, as radfems argumentan que a prostitución reforza as desigualdades de poder existentes entre homes e mulleres, e sosteñen que se basea na explotación económica e sexual das mulleres e consideran que a prostitución é unha forma de violencia de xénero e explotación sexual, xa que as mulleres son forzadas ou coaccionadas a vender servizos sexuais debido á desigualdade económica, o tráfico humano, a falta de opcións e o abuso de poder e argumentan que se reforza a idea de que as mulleres son obxectos sexuais dispoñibles para o pracer masculino, perpetuando así as relacións de poder con respecto aos homes.

Desta maneira, polo feito de que as radfems se posicionaban na abolición do xénero, con todo o que iso conleva, ademáis de conseguir aglutinar unha moi considerable cantidade de masa feminina, foi unha corrente altamente aceptada pola esquerda progresista. No obstante, o comunismo sempre foi crítico con el debido ó seu caracter interclasista. O feminismo radical reduce a opresión da muller unicamente a un patriarcado que conciben en abstracto, de xeito metafísico, sen ter en conta a orixe deste, a propiedade privada e a división sexual do traballo. Por conseguinte, dan na súa loita cabida a todas as mulleres, sen ter en conta a súa clase social e non tendo en conta a antagonía de intereses das mulleres burguesas (acadar o mesmo poder na sociedade para acumular capital) e das traballadoras (abolir a socierdade de clases e a propiedade privada, posto que nelas ten doble repercusión: primeiro por ser orixe do sistema patriarcal pero tamén porque, ao igual que os homes, se ven desposuidas da plusvalía que xeran). Así mesmo, o radfem cae tamén en lóxicas esencialistas ao soster que todas as mulleres comparten unha experiencia e unha conciencia comúns, sen ter en conta as diferenzas de clase. Finalmente, as feministas radiciais falan de que é o sexo biolóxico (que está asociado a cadenseu xénero) a base de opresión dos homes cara as mulleres, posición que os marxistas desmentimos categóricamente, pois se así fora, esta disriminación, ao estar suxeita a unha realidade biolóxica e inmutable como é o sexo, sería imposible de superar.

Con isto, se ben é certo que estes dous feminismos foron os hexemónicos en Occiedente dende os anos 60 ata a década dos anos 10 no presentre século, actualmente, o movemento feminista foi, cada vez máis, adoptando posturas propias da Teoría Queer. O termo queer vén do mundo anglosaxón, concretamente dos Estados Unidos e se fixésemos unha tradución literal ao galegol significaría «raro» ou «estraño». Esta palabra era comunmente usada durante o pasado século para referirse a aquelas persoas que xa fóra pola súa orientación sexual (lesbianas, gais ou bisexuais), identidade de xénero (persoas trans) ou mesmo pola expresión de xénero (persoas que por exemplo vestían con pezas socialmente relacionadas co xénero oposto). Durante a década dos anos 90, esta palabra foi reapropiada pola comunidade LGBT estadounidense para desposuírse así da connotación negativa e usar o termo como un mero adxectivo. O termo queer é tamén ás veces tamén complicado de definir. Segundo Eve Kosofsky Sedgwick esta palabra muta de significado segundo o contexto no que é empregado. Para ela, ademais, este concepto ofrece a virtude de poderse aplicar en investigacións para referirse a «nada en particular» polo que é perfecto para deixar as portas abertas á controversia que permita unha posterior revisión do traballo de investigación (Kosofsky Sedgwick, 2002). Vinculada á aparición deste novo termo, surxe tamén nos anos 90 a chamada Teoría Queer como un enfoque teórico e político que pretende o cuestionamiento das normas establecidas sobre o xénero e a sexualidade. Xorde como unha crítica ás concepcións “binarias” e “heteronormativas” de xénero e sexualidade, e busca explorar as formas en que estas normas son socialmente construídas e mantidas Baséase na idea de que o xénero e a sexualidade son dimensións socialmente construídas e que non existen unicamente en termos de masculino e/ou feminino, heterosexualidade ou homosexualidade. Cuestiona as categorías tradicionais e as suposicións normativas sobre o xénero pois considerándoas excluintes e limitantes. Así, unha das súas teóricas máis importantes Judith Butler sostén que o xénero non é unha característica esencial ou biolóxica, senón unha serie de actos repetidos e performados que crean e manteñen as normas de xénero. Así mesmo, a Teoría Queer contempla a existencia de personas “non bianarias”, isto é que se identifican ou autoperciben como alleas as dous xéneros que existen, home e muller, e do mesmo xeito, cren que o xénero non é algo estático, senón que hai persoas que se poden autoidentificar con diferentes expresións de xénero en momentos diferentes, ou poden experimentar unha mestura ou combinación de características e trazos de xénero que non se axustan ás expectativas binarias de xénero. Do mesmo xeito, e ligado á filosofóa posmodernista, a Teoría Queer é crítica cos metanarrativos e as explicacións totalizadoras sobre o xénero e a sexualidade e cuestiona a idea dunha verdade universal ou unha única forma correcta de ser ou vivir a sexualidade, e no seu lugar, destaca a multiplicidade de experiencias e expresións. A Teoría Queer sostén que as identidades de xénero e sexualidade son construídas e mantidas a través de accións repetidas e representadas, o cal se asemella aos conceptos posmodernos de simulación e representación (performidade). Estes conceptos cuestionan a existencia dunha realidade obxectiva e resaltan o papel da construción social na formación da identidade. Finalmente, a Teoría Queer comparte co posmodernismo unha atención especial cara ás perspectivas e experiencias daqueles que se atopan nas marxes da sociedade. Busca outorgar voz e visibilidade ás identidades e expresións que non se axustan ás normas predominantes, desafiando así as estruturas de poder e opresión. Ao rexeitar as categorías binarias e as identidades esenciais, a Teoría Queer busca crear un espazo inclusivo onde todas as identidades de xénero e sexualidades poidan ser recoñecidas e validadas.

O feminismo que xurde a raíz da Teoría Queer é duramente criticado tanto dende o ámbito do feminismo radical como dende o marxismo. A crítica marxista radica en varios puntos, o primeiro sería, unha vez máis, e como xa vimos no caso do feminismo liberal e do feminismo radical no carácter interclasista, pois o feminismo queer aboga pola unión de todas mulleres e das “desidencias de xénero” ´(denomínano inerseccionalidade) nunha fronte común, sen importar que á a clase o que determina en última instancia os intereses destas persoas. É importante tamén destacar que as Teorías Queer céntranse na dimensión cultural e simbólica da opresión, deixando de lado as condicións materiais e económicas nas que se basean estas desigualdades, polo que en lugar de abordar as estruturas económicas e as relacións de produción que xeran e manteñen a opresión, na identidade e a representación.Dende esta corrente do feminismo destácase sempre e ante todo, as particularidades de cada individuo e das súas experiencias, fragmentando a identidade común e colectiva de todos eles, conducindo asía a loita a un individualismo quereproduce as lóxicas do neoliberalismo. Finalmente, é de suma relevancia falar de que a Teoría Queer é profundamente anticientífica, antimaterialista e idealista ao crer que o feito de que as persoas (de xeito individual) comecen a se autoidentificaren con categorías de xénero inventadas de xeito arbitraria pola súa autopercepción, o que choca frontalmente co materialismo marxista: é a realidade material quen crea as ideas e non ao revés.

3. O comunismo fronte as eivas interclasistas, individualistas e posmodernas do feminismo.

Se ben o feminismo, como reclaquei xa en apartados anteriores, sí que en abstracto acarreou reformas superficiais que melloraron a vida das mulleres de clase traballadora, hai que ter en conta que, coma toda ideoloxía branda, plantea unha teoría que desenboca nunha práctica reformista, e non revolucionaria, aínda que se presente como tal, como é no caso do feminismo radical. Os e as comunistas sabemos que posicións interclasistas onde, ou ben só importe o sexo biolóxico ou ben a autopercepción individual non van ser nunca revolucionarias porque un espazo sen estar tomado pola ideoloxía marxista é un espazo que vai favorecer á ideoloxía burguesa e á súa reprodución. Así mesmo, afastámonos de teorías idealistas e posmodernas que atentan contra a realidade material á que estamos sometidas e que favorecen a ruptura da identidade colectiva da clase traballadora e que desarticulan a loita obreira.

Por iso, avogamos pola igualdade de xénero e a emancipación das mulleres como parte integral da loita pola liberación da clase traballadora no seu conxunto. Así mesmo as comunistas, temos claro que a nosa loita non se limita a paliar as diferencias de dereitos que hai entre ambos os xéneros (aínda que baixo o sistema de clases é imposible) senón que xunto ós nosos compañeiros e camaradas varóns temos a obriga, coma todo comunista, de militar no Partido Comunista e artellar a revolución socialista que sexa o comezo da fin da explotación do home polo home e da sociedade de clases, orixe do Patriarcado e da situación de opresión cara á muller e posicionámonos a favor da abolición de todo o que somete á muller ( e ó home) de clase traballadora, incluindo a prostitución, o xénero e por suposto, a propiedade privada.

Pola socialización do traballo produtivo e reprodutivo. Pola fin da sociedade de clases: organización, disciplina e combate.

REFERENCIAS:

Butler, J. (2007). O xénero en desputa: o feminismo e a subversión da identidade, Barcelona, Paidós.

Engels, F. (1884). A orixe da Familia, a Propiedade Privada e o Estado. Marxists Internet Archives. https://www.marxists.org/espanol/m-e/1880s/origen/el_origen_de_la_familia.pdf

Kosofsky Sedgwick, Eve (2002). «A(queer) y ahora (1993)». Sexualidades transgresoras, unha antoloxía de estudos queer. Barcelona: Icaria. pp. 24-54

Kollontai, A. (1913). O Día da Muller. Marxists Internet Archive. https://www.marxists.org/espanol/kollontai/1913mujer.htm

  1. Existe controversia sobre a existencia ou non do patriarcado en Occidente. Engels defíneo como unha estrutura social pola cal a muller e a prole procedente da unión terían unha relación respecto o home de “propiedade” (Engels, 1884). Porén, autores de esquerda e incluso marxistas, deturparon esta concepción orixinaria, pasando a definir o concepto como simplemente un sistema que propicia a dominación da muller polo home. ↑

  2. Non é pouco frecuente que historiadores ou entendidos en materia recorran ao revisionismo histórico coma forma de xustificar a opresión da muller a día de hoxe alegando un “é que sempre foi así” ↑

  3. Isto podémolo saber grazas ás formas e tamaños que presenta a escultura, pois son similares á perspectiva que teríamos se unha muller espida se vise dende a ela mesma ↑

  4. Surah An-Nisa (4:176) ↑

  5. Efesios 5:22-24: ↑

  6. Así, este relato en torna á virxinidade e á súa importancia chegou ata os nosos días. Un exemplo disto e a proba do pano da comunidade xitana. Esta proba consiste na inserción dun pano na vaxina da muller para ver se sae manchado de sangue, pois consideran que o himen sen fisuras é un xustificante de muller “pura”. ↑

  7. As protestas sufraxistas comenzaron en Inglaterra na sécula XIX encabezadas por mulleres burguesas. Se ben os comunistas sabemos que nas elecciones burguesas e parlamentarias a elección dun líder ou outro non vai ter nunca carácter revolucionário, a conquista do dereito ao voto abreu unha ventá para a participación da muller na política. ↑

Máis publicacións

Ir